پایان نامه تفسیر آفرینش آدم و هبوط او در مرصاد العباد، مصیبت نامه و الهی نامه عطار

پایان نامه تفسیر آفرینش آدم و هبوط او در مرصاد العباد، مصیبت نامه و الهی نامه عطار

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ( M.A )

چکیده :

       هدف از پژوهش حاضر تفسیر آفرینش آدم و هبوط او در مرصاد العباد، مصیبت نامه و الهی نامه عطار (تطابق و عدم تطابق آن با آیات قرآنی) است. این تحقیق ما را به این نتیجه کلی می­رساند که باورها و دیدگاه­های نجم الدین رازی، عطار و اهل عرفان درباره آفرینش و هبوط انسان، درحقیقت ترجمه و تفسیر همان آیات و احادیثی است که درباره  خلقت آدمی بیان شده است، اما در این میان تأکید و توجه اصلی عارفان از جمله نجم الدین رازی و عطار به دخالت مستقیم ذات پاک خداوندی – جل وعلا- در آفرینش و ساختن شکل و قالب انسان با ید قدرت خود و بدون دخالت غیر است و دلیل این مهم را اینگونه بیان می­دارند که چون دل انسان، خزانه گنج معرفت خداوند است پس خداوند در خلقت آدمی به هیچ کس و هیچ موجودی اجازه دخالت  نمی­دهد، علاوه بر این عارفان و به ویژه نجم الدین رازی و عطار معتقدند که خلقت روح قبل از آفرینش جسم است و براین دیدگاه باور دارند که  روح آدمی چندین هزار سال قبل از جسد او آفریده شده است و پس از خلقت جسم و قالب انسان ها، روح به کالبد آنان تعلّق می­گیرد. از این رو عارفان به ویژه شیخ نجم الدین رازی و عطار، در ارتباط با خلقت انسان نظرات مختلفی را بیان می­دارند از آن جمله گاهی هدف از آفرینش انسان را معرفت ذات خداوند می­دانند و زمانی دیگر این هدف را محبت انسان به معشوق ازلی یا محبت حق به ذات پاک خود می­دانند و گاهی هدف از خلقت او را، اعمال و عبادات او می­دانند و در نهایت به احسان  حق- جلّ و علا-  به بندگان خود اشاره می­نماید. این پژوهش در پنج فصل انجام شده که عبارتند از: فصل اول: کلیات تحقیق، فصل دوم: آفرینش انسان در ادیان و قرآن، فصل سوم: آفرینش انسان در اساطیر، ادبیات و عرفان، فصل چهارم:  آفرینش انسان در مرصادالعباد، الهی نامه و مصیبت نامه، فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 واژگان کلیدی: آفرینش آدم، تفسیر، هبوط، مرصاد العباد، مصیبت نامه، الهی نامه، قرآن

مقدمه   

در این تحقیق دیدگاه­های شیخ نجم الدین رازی، عطار و قرآن مجید درباره  چگونگی آفرینش انسان و هدف یا اهداف این پدیده عالم خلقت مورد بررسی قرار گرفته است. روش کار به این صورت بوده است که ضمن بیان دیدگاه­های شیخ نجم الدین رازی، عطار و دیدگاه­های قرآن نیز درباره آفرینش انسان بیان شود تا دیدگاه­های ایشان به درستی معلوم و شناخته شود. «مرصاد العباد داستان دلکش و به هم پیوسته سرگذشت آدمی از آفرینش تا بازگشت ابدی است. نغزترین و گیراترین بخش کتاب «داستان آفرینش آدم» است و آن در واقع شعر عالی منثوری است که از خداپرستی عاشقانه عرفانی مایه گرفته است.»( نجم الدین رازی،1373: 27-26).

مهم‏ترین موضوعی که در سخنان عطار مطرح است، موضوع خدا، انسان و جهان است؛یعنی جهان آفرینش‏ که ارتباط آن با خدا فقط ارتباط خالق و مخلوق یا صانع‏ و مصنوع است و دیگر هیچ! از آن رو که به سبب عدم‏ سنخیت، جهان که جسم است و جهان خدا که روح کل‏ و مطلق، هیچ ارتباطی نمی‏توان میان آن دو برقرار کرد مگر آنکه مفصلی که از هر دو بهره‏ای داشته باشد در این میان قرار گیرد و این مفصل بنا بر نظر عطار و همفکرانش انسان است که آخرین خلقت است که هم‏ از روح الهی بهره‏ای دارد و هم از جسم جهانی. این است جهان‏بینی فلسفی یا بهتر بگویم عرفانی‏ عطار،که البته برای تبیین این جهان بینی باید نکاتی‏ را درباره نظر وی در زمینه آفرینش، جان و روح و نفس، عشق، حرکت کمالی انسان، خدا، رابطه انسان و خدا و سر انجام وحدت وجود بررسی کرد.

عطار در«مصیبت نامه» نظریه تکاملی خود را چنین‏ می‏آورد که از میان مخلوق میل آدمی به پیشرفت و ترقی است و این تمایل نمودار بلندی نفس اوست و همجنس بودنش با عالم الوهیت. انسان مرغی‏ است از عالم غیب فرود آمده و عمری به سرگشته تا باز به آشیان خویش رسیده است.این عشق به رجعت یکی‏ از آن جهت است که جهان جسمانی بار جان وی را نتواند کشید، و دیگر بدان سبب که هبوط او دلیل‏ نقص وی است و حال آنکه آدمی خواهان کمال است و کمالش در عروج به آنجاست که از نخست بوده. الهی­نامه نیز مانند کتب دیگر با ستایش خداوند و نعت رسول اکرم(ص)  و خلفای چهارگانه آغاز می شود و سپس در هشت بیت روح انسان را مورد خطاب قرار می­دهد و برای او شش فرزند : نفس، شیطان، عقل، فقر، علم و توحید ذکر می کند، سپس بی­درنگ وارد اصل داستان می­شود.

قرآن مجید نیز، کتاب زندگی و نسخه تکامل و سعادت و پیشرفت آدمی است، بنابراین به جا و ضروری است به یکی از سوالات اساسی انسان که همواره برای او مطرح بوده و هست«هدف ازآفرینش انسان چیست؟» و بشر می­خواسته است بداند برای چه آفریده شده است و هدف از زندگی چیست؟ جواب داده شود.

فهرست مطالب

عنوان.......................................................................................................................................... صفحه

چکیده............................................................................................................................................... 1

مقدمه... ........................................................................................................................................... 2

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1-   بیان مسأله.................................................................................................................................... 5

1-2-   روش کار.................................................................................................................................... 8

1-3-   پرسش اصلی پژوهش................................................................................................................... 9

1-4-   سوالات فرعی ............................................................................................................................. 9

1-5-   فرضیه ها..................................................................................................................................... 9

1-6-   پیشینه پژوهش  ............................................................................................................................ 10

1-7-   اهداف پژوهش............................................................................................................................ 12

1-8-   روش پژوهش ............................................................................................................................. 12

1-9-   ابزارهای گرد آوری اطلاعات ....................................................................................................... 12       

فصل دوم

آفرینش انسان در ادیان و قرآن

2-1- آفرینش انسان.............................................................................................................................. 14

2-2- انسان نماینده خدا در زمین............................................................................................................ 15

2-3- فرشتگان در بوته آزمایش ............................................................................................................ 19

2-4- آدم در بهشت ............................................................................................................................. 22

2-5- چرا « ابلیس » مخالفت کرد ؟........................................................................................................ 24

2-6- آیا سجده برای خدا بود یا آدم ؟.................................................................................................... 25

2-7- بهشت آدم کدام بهشت بود؟.......................................................................................................... 25

2-8- گناه آدم چه بود ؟....................................................................................................................... 26

2-9- روایت قرآن و کتاب مقدس.......................................................................................................... 27

2-10- مقایسه معارف «قرآن» با «تورات»................................................................................................. 28

2-11- خدا چرا شیطان را آفرید ؟.......................................................................................................... 31

2-12- بازگشت آدم به سوی خدا........................................................................................................... 31

2-13- چرا جمله (( إِهبَطُوا )) تکرار شده است ؟...................................................................................... 32

2-14- مخاطب در إِهبَطُوا کیست ؟......................................................................................................... 32

2-15- هدف آفرینش از دیدگاه قرآن ................................................................................................... 33

2-16- پیامبر و امام، هدف خلقت........................................................................................................... 36

2-17- قرب ربوبی............................................................................................................................... 38

2-18- جهان آفرینش به سوی کمال....................................................................................................... 40

2-19- آدم در مسیحیت........................................................................................................................ 41

2-20- شواهدی و تفاسیری از خلقت نو در مسیحیت................................................................................. 44

فصل سوم

آفرینش انسان در اساطیر، ادبیات و عرفان

3-1-   آفرینش انسان از خاک .............................................................................................................. 46

3-2-   خلقت انسان در اساطیر یونان....................................................................................................... 49

3-3-   خلقت انسان در اساطیر بین النهرین............................................................................................... 51

3-4-   آفرینش انسان در اساطیر زرتشتی................................................................................................. 53

3-5-   آفرینش انسان در اساطیر چین...................................................................................................... 54

3-6-   آفرینش انسان در اساطیر آفریقا.................................................................................................... 55

3-7-   آفرینش انسان در اساطیر مصر...................................................................................................... 57

3-8-   منشأ پیدایش انسان از گیاه........................................................................................................... 57

3-9-   نخستین جفت در اساطیر ایرانی.................................................................................................... 58

3-10-    پیدایش انسان در اساطیر آفریقا.................................................................................................. 60

3-11-    کاربرد عناصر ایزدی در آفرینش انسان ...................................................................................... 60

3-12-    اساطیر مانوی و گنوسی............................................................................................................ 62

3-13-    پیدایش انسان در اساطیر بابلی ................................................................................................... 63

3-14-    آفرینش انسان در اساطیر چین و مصر ........................................................................................ 64

3-15-    پیدایش انسان از نسل خدایان..................................................................................................... 64

3-16-    آفرینش موجودی دیگر به همراه انسان ...................................................................................... 68

3-17-    خلق انسان به شکل آفریدگار.................................................................................................... 70

3-18-    آفرینش زن در مرتبة دوم.......................................................................................................... 71

3-19-    از دست دادن سعادت جاودانگی............................................................................................... 74

3-20-    جهان پس از مرگ.................................................................................................................. 77

3-21-    فلسفه آفرینش از دیدگاه عرفان، فلسفه وکلام ............................................................................. 78

3-22-    نظریه عرفا.............................................................................................................................. 78

3-23-    نظریه فلاسفه........................................................................................................................... 82

3-24-    نظریه متکلمان......................................................................................................................... 85

3-25-    دیدگاه ملاصدرا...................................................................................................................... 86

فصل چهارم

آفرینش انسان در مرصادالعباد، الهی نامه و مصیبت نامه

4-1-        سیمای ‌ ‌‌‌انـسان‌ کامل در آثار عطار ............................................................................................ 90

4-2-        آفرینش روح  از دیدگاه عطار................................................................................................... 95

4-3-        خلقت آدم در چهل شبانه روز .................................................................................................. 97

4-4-        داستان آفرینش آدم و حوا از دیدگاه عطار.................................................................................. 98

4-5-        سجده کردن فرشتگان بر حضرت آدم و خلیفه و جانشینی آدم برروی زمین ................................... 106

4-6-        سجده نکردن شیطان بر حضرت آدم ........................................................................................ 108

4-7-        فریفته شدن حضرت آدم و رانده شدن از بهشت (هبوط) .............................................................. 109

4-8-        نفخ روح              ............................................................................................................... 114

4-9-         تأویل واژه نور........................................................................................................................ 115

4-10-    مقام ابلیس ............................................................................................................................. 116

4-11-    خانه ی عنکبوت ..................................................................................................................... 118

4-12-    آفرینش انسان  از دیدگاه شیخ نجم الدین رازی  ......................................................................... 118

4-13-    اهداف خلقت آدم  از دیدگاه  نجم الدین رازی .......................................................................... 125

4-14-    خلقت و آفرینش انسان  در مرصادالعباد ..................................................................................... 126

4-15-    و مراد از امانت و عرض آن : انا عرضنا الامانة............................................................................. 126

فصل پنجم

بحث و نتیجه­ گیری

5-1- نتیجه گیری .............................................................................................................................. 131

فهرست منابع....................................................................................................................................... 136